Суреттер Видеоролик

Жалпы мәлімет. Батыс Қазақстан облысы немесе БҚО – Қазақстанның солтүстік-батыс аймағы болып табылады. Оның аумағының басым бөлігі географиялық тұрғыдан Шығыс Еуропаға жатады. Облыстың 1500 шақырымнан астам бөлігі Ресей Федерациясының бес аймағымен шекараласады. Ішкі шекараға келетін болсақ, БҚО оңтүстігінде Атырау облысымен, шығысында Ақтөбе облысымен шектеседі.

Батыс Қазақстан облысының аумағы 151,3 мың  км² құрайды. Халықтың орналасу тығыздығы 1 км² 4,1 адамнан келеді. Бұл – елдегі орташа көрсеткіштен төмен нәтиже.

Әкімшілік бөлінісі. Батыс Қазақстан облысының әкімшілік орталығы Орал қаласы. Облыс 1 қалаға (Орал) және 12 ауылдық әкімшілік ауданға (Ақжайық, Жәнібек, Шыңғырлау, Теректі, Тасқала, Сырым, Қаратөбе, Казталов, Бәйтерек, Жаңақала, Бөрлі, Бөкей ордасы), олар 4 кенттік және 155 ауылдық әкімшілік округтерге бөлінген.

Орал қаласы Батыс Қазақстан облысының солтүстігінде орналасқан. Ол Жайық (Орал) өзенінің оң және Шаған өзенінің сол жағалауында тұр.

Халық саны: 2024 жылғы 1 желтоқсандағы облыс халқының саны 695,7 мың адамды құрады, соның ішінде қалалықтар - 397,7 мың адам (57,2%), ауылдықтар - 298 мың адам (42,8%). Халықтың табиғи өсімі 2024 жылғы қаңтар-қарашада 5135 адамды құрады (өткен жылдың сәйкес кезеңінде 6132 адам).

Облыс тарихы. Ресми түрде қаланың негізі 1613 жылы қаланған. Бұған дейін қазіргі Оралдың орнында қорған ретінде салынған Жайық (Яицкий) қалашығы қоныс тепкен.

1773-1775 жылдары бұл аумақ Ресей империясында Емельян Пугачевтың жетекшілігімен өткен патшайым Екатерина ІІ қарсы шаруалар көтерілісінің орталығы болған. 1775 жылы көтеріліс басылғаннан кейін, Екатеринаның жарлығымен Яицкий қалашығы Уральск, ал Жайық (Яик) өзенінің ресми атауы Урал болып өзгертілген. 1864 жылы Орал Ресей империясының ірі қалаларының тізіміне енген, ал 1868 жылдан бастап Орал облысының орталығына айналған. Сол кезден бастап қала көлік және өнеркәсіп орталығы ретінде дамыған.

1992 жылы Орал облысының атау Батыс Қазақстан облысы болып өзгертілді. Ал Орал қаласы облыстың әкімшілік орталығына айналды.

Бұрын Батыс Қазақстан облысы Орал облысы деп аталды. Облыс 1867-1868 жылдары Ресей империясының құрамындағы жеке әкімшілік-аумақтық бірлік ретінде құрылды. 1920 жылы облыс Қазақ АКСР құрамында  Орал губерниясы болып өзгертілді. 1932 жылдың 10 наурызында облыс атауы Батыс Қазақстан облысы болып ауыстырылды. 1962 жылы аймақ қайтадан Орал облысы болып аталды. Ал 1992 жылы Қазақстан Парламентінің шешімімен қазіргі атауы ресми бекітілді.

Табиғи-климаттық жағдайы. Облыс аумағының басым бөлігі Каспий ойпатында орналасқан. Облыстың солтүстігінде және солтүстік шығысында Жалпы сырт қыраты  мен Орал алды үстіртінің тау сілемдері  бар. Оңтүстікте Каспий ойпатында  Нарынқұм құмдақ алқабымен шектеседі.

Облыстың өзендері Каспий теңізі алабына жатады. Ең ірісі – Жайық (Орал) . Оның Қазақстан аумағындағы ұзындығы 1084 шақырымды құрайды. Басқа ірі өзендер: Сарыөзен, Қараөзен, Қалдығайты, Өленті, Бұлдырты,  Шыңғырлау.

Ірі көлдер: Шалқар, Аралсор, Боткөл, Жалтыркөл, Сұлукөл және басқалары.

Батыс Қазақстан облысының аумағында астық тұқымдас, жусан және жусан-тұқымдас өсімдік түрлері көп.

Жайықтың және басқа да өзендердің алқаптарында терек, көктерек, шегіршін, емен және талдар мен бұталар  өседі. Аймақта бөкен, бұлан, елік, қабан сияқты тұяқтылар  және түлкі, қасқыр, күзен сынды жыртқыштар мекендейді.

Облыстың ауарайы континенталды, жыл бойы қатты жел соғады, жазда үнемі аңызғақ тұрады. Қаңтардағы орташа температура -11-14ºС, шілде айының орташа температурасы – 22-25 ºС. Алайда температура ауытқып отырады. Төменгі температура  -40 ºС, ал жоғары  температура – +40 ºС көрсетеді.

Облыстың жер қойнауы мұнай мен газ конденсатына бай. Ел бойынша осы екінші шикізаттың 90 % қоры осында орналасқан. Қарашығанақ –  әлем бойынша ең бай кен орны. Сондай-ақ аймақта әктас, цемент шикізаты және керамзит сазының қоры шоғырланған.

Экономикасы. Аймақтың экономикалық құрылымын табиғи қазба байлықтары қамтамасыз етеді.

Облыста ірі көлемде өнеркәсіптік өнім өндірісін қамтамасыз ететін  «Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг», «Конденсат» холдингі, «Жайықмұнай», «Зенит» зауыты», «Гидромаш-Орион-МЖБК» және т.б. өңдеу өнеркәсібінің кәсіпорындары бар.

2024 жылғы қаңтар-қарашада өнеркәсіп өндірісінің көлемі қолданыстағы бағамен 3336383,1 млн. теңгені құрады, бұл 2023 жылғы қаңтар-қарашамен салыстырғанда 1,8% артық.

2024 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша тіркелген заңды тұлғалар саны 12419 бірлікті құрады және өткен жылдың тиісті күнімен салыстырғанда өзгеріссіз қалды, оның ішінде 100 адамнан кем жұмыскерлер саны бар 12091 бірлік.

Туризм. Батыс Қазақстан облысында бизнестің туристік саласын дамыту үшін ең кең мүмкіндіктері бар аумақ бар.

Соңғы 5 жылда келу және ішкі туризмге келушілер санының 15% - ға артқаны байқалады. Келушілердің көбеюі 2021 жылы 84% - ды құрады, ал 2022 жылдың 3 тоқсанында 52,3% - ға артып, 78,5 мың адамды құрады. Бүгінгі күні келушiлерді орналастырумен шұғылданатын орналастыру орындарының саны 89 бірлікті құрады, ондағы орналастыру орындары саны 2 183 бөлме, бұл ретте біржолғы сыйымдылық 4 456 төсек-орынды құрайды. Олармен 78,5 мың адамға қызмет ұсынылды және 2 681,4 млн. теңге сомасына қызмет көрсетілді. Қонақүйлердің толтырылуы 19,5 % құрады.

Анықтама: 2021 жылдың қорытындысы бойынша келушілер саны 84%-ға артып, 76 180адамды құрады (ішкі-69 592, келу – 6 588).

Орал қаласының мәдениеті де қарқынды дамып келеді, бүгінде қалаға 400 жылдан астам уақыт бар. Тарихи қалада XIX ғасырдан бері көптеген ғимараттар сақталған: көпестер Ванюшиндер үйі, Тухватуллиндер үйі, Е.Пугачевтің үй-мұражайы, Гагарин атындағы кинотеатр ғимараты, қасиетті Вирджинаны қорғау үшін ғибадатхана, Қызыл мешіт, Карев үйі және басқалар. Әр жылдары Оралда А.С. Пушкин, М.А. Шолохов, В.А. Жуковский, В.И. Даль, Л.Н. Толстой, И.А. Крылов және басқа да көптеген көрнекті мәдениет, ғылым және өнер қайраткерлері болды. Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2019 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде туристификациялаудың өңірлік картасының ТОП-50-не Хан Ордасы Батыс Қазақстан тарихи-мәдени, сәулет-этнографиялық музей-қорығы және балалар-жасөспірімдер туризмінің кластері енгізілді.

Хан Ордасы мұражай-қорығы, мемлекеттік бағдарламаны іске асыру бойынша Батыс Қазақстанның негізгі тарихи – мәдени объектісі болып табылатын Хан Ордасы мұражай-қорығында визит орталығының құрылысы бойынша жұмыс басталды, туристердің келуі жылына 50 000 туристке дейін артады (2019 жылы – 21 635 турист, 2020 жылы - 4 492 турист, 2021 жылы - 21 846 турист), іске асыру мерзімі 2023 жыл. Жоба құны - 431 млн. теңге 20 жаңа жұмыс орнын құрумен.

«Хан Ордасы» мұражай-қорығы нысандары негізінде Бөкей хандығының тарихи ареалын қалпына келтіру»  жобасы әзірленді.

Музей-қорық құрамындағы 16 нысан Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізіміне енгізілген және ҚР Мәдениет және спорт министрінің 2020 жылғы 14 сәуірдегі №88 бұйрығына сәйкес мемлекеттің қорғауында.

Этнографиялық және экологиялық туризм мәдениетін дамытуға да көп көңіл бөлінеді. «Sayat» этно-туристік орталығының кең кеңістігінде бір сәтке ежелгі көшпенділер әлеміне енуге және ұлттық ат спорты түрлерімен айналыса отырып, атқа міну дағдыларын игеруге мүмкіндік беріледі.  Шынайы рухани ләззат этнотуризмді және ерекше табиғаттың ерекше бұрыштарын ашатын танымдық экскурсияларды білетіндерге беріледі. Облыстағы туристік демалыстың сүйікті түрі-жазғы және қысқы балық аулау. Туристердің назарына бірнеше балық аулау кешені ұсынылған. Бұл «Дөңгелек» балықшысының үйі және бекітілген көл мен Жайық өзенінде тоғыз айлағы бар «Саят» демалыс базасы.

Балалар мен жасөспірімдер туризмі мен экологияны табысты дамытуға жәрдемдесу ерекше басымдық болып табылады. Жас ұрпақ әсіресе бала кезінен туған өлкенің таңғажайып пейзаждарын белсенді білуге қызығушылық танытады. Бұған бүкіл республика бойынша балалар мен жасөспірімдер туризмінің көшбасшылық жағдайы дәлел. 2016 жылы өзінің кіші отанына шын ғашық туристердің бірнеше буынын тәрбиелеген өлкетану орталығына ЮНЕСКО клубы жоғары мәртебесі берілді.

Туризмді насихаттау мақсатында қонақтар мен тұрғындар үшін туристік өнімдер әзірленді: www.visit-uralsk.kz сайты жаңартылды, «Облыс туризмінің интерактивті 3D картасы», туристік және киелі объектілер бойынша Виртуалды турлар, қоғамдық орындарда орнатылған ақпараттық-туристік терминалдар, виртуалды промоутер, облыс және Орал қаласының виртуалды дүңгіршегі, туркарта, туристік бағыттар, мұражайлар және т. б. туралы трифолдерлер бар.

Аймақтағы туризмді дамыту мүмкіндіктерін көрсету, сондай-ақ туристік әлеуетті зерттеу үшін 27-ден астам туристік маршрут дайындалды. Атап айтқанда, Бөкей хандығына Экскурсия, Жұмбақ Ешкі тау, ең кіші сарқырама, «Ақжайық», Шыңғырлау ауданына Джип тур, қорықты Теректі, Дала көлі, БҚО киелі нысандары және басқалары. Туристік маршруттар тізілімі туралы қосымша ақпарат www.visit-uralsk.kz. сайтында орналастырылған.

Мәдениет. Батыс Қазақстан облысында 680мәдениет мекемесі жұмыс жасайды, соның ішінде 2 драма театр, 2 концерттік мекеме,  360 кітапхана, 261 клуб,5 автоклуб, 5 кинотеатр (оның ішінде 3 жеке), 15 киноқондырғы, 24 музей (2 жеке), 1 көрме залы, 3 орталық (жастар шығармашылығы орталығы,халық шығармашылығы орталығы, Қ.Мырзалиев атындағы мәдениет және өнер орталығы) және тарихи-мәдени мұраларды қорғау жөніндегі мемлекеттік инспекция.